Праца па супрацьдзеянні карупцыі

Карупцыя стала адной з глабальных праблем сучаснасці. Сёння яна існуе ва ўсіх краінах свету. Ні адна дзяржава, незалежна ад яе сацыяльна-эканамічнага і палітычнага ладу, не мае імунітэту да карупцыі.

Усе сучасныя дзяржавы разумеюць сур'ёзнасць спараджальных карупцыяй праблем і пагроз для стабільнасці і бяспекі грамадства, што падрывае дэмакратычныя інстытуты і каштоўнасці, этычныя каштоўнасці і справядлівасць і наносіць шкоду ўстойліваму развіццю і правапарадку. У грамадстве ўзніклі сувязі паміж карупцыяй і іншымі формамі злачыннасці, у прыватнасці арганізаванай злачыннасцю і эканамічнай злачыннасцю, уключаючы адмыванне грашовых сродкаў. Такім чынам, карупцыя ўжо не ўяўляе сабой лакальную праблему, а ператварылася ў транснацыянальную з'яву, якая закранае грамадства і эканоміку ўсіх краін, што абумоўлівае выключна важнае значэнне міжнароднага супрацоўніцтва ў галіне папярэджання карупцыі і барацьбы з ёй. У сувязі з чым заключаны і падпісаны шэраг міжнародных дагавораў аб супрацоўніцтве ў гэтай сферы: Канвенцыя Арганізацыі Аб'яднаных Нацый супраць карупцыі, Канвенцыя аб крымінальнай адказнасці за карупцыю і інш., якія ратыфікаваны Рэспублікай Беларусь.

Карупцыя ўшчамляе правы і інтарэсы грамадзян, падрывае іх давер да ўлады, дэстабілізуе эканоміку, аказвае разбуральны ўплыў на дэмакратыю і правапарадак у краіне. Абарона канстытуцыйнага ладу, забеспячэнне міру і згоды ў грамадстве, рэалізацыя прынцыпаў сацыяльнай справядлівасці, стварэнне неабходных умоў для паступальнага эканамічнага развіцця – найважнейшыя прыярытэты беларускай дзяржавы.

У найбольш агульным сэнсе карупцыю можна вызначыць як выкарыстанне службовай асобай свайго становішча ў мэтах атрымання асабістай выгады.

Практыка паказвае, што на сённяшні дзень карупцыя выяўляецца ў розных формах. Сярод іх: хабарніцтва, вымагальніцтва, пратэкцыянізм, лабізм, незаконнае размеркаванне грамадскіх рэсурсаў, незаконная прыватызацыя, неабгрунтаванае прадастаўленне льготных крэдытаў і заказаў, незаконнае фінансаванне палітычных партый і грамадскіх арганізацый, інш.

Таму ў грамадстве наспела аб'ектыўная неабходнасць у карэкціроўцы дзеючага заканадаўства аб барацьбе з карупцыяй.

Адным з найбольш маштабных нарматыўных прававых актаў, якія адносяцца да сферы антыкарупцыйнага заканадаўства, з'яўляецца Закон Рэспублікі Беларусь ад 15 ліпеня 2015 года «Аб барацьбе з карупцыяй», які ўступіў у сілу 24 студзеня 2016 года.

У артыкуле 1 гэтага Закона дадзена паняцце карупцыі.

Так, карупцыя – наўмыснае выкарыстанне дзяржаўнай службовай, або прыраўнаванай да яго асобай, або замежнай службовай асобай свайго службовага становішча і звязаных з ім магчымасцяў у мэтах супрацьпраўнага атрымання маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцання перавагі для сябе або для трэціх асоб, а роўна подкуп дзяржаўнай службовай або прыраўнаванай да яго асобы або замежнай службовай асобы шляхам прадастаўлення ім маёмасці або іншай выгады ў выглядзе працы, паслугі, заступніцтва, абяцання перавагі для іх або для трэціх асоб з тым, каб гэта дзяржаўная службовая, або прыраўнаваная да яго асоба, або замежная службовая асоба здзейснілі дзеянні або ўстрымаліся ад іх здзяйснення пры выкананні сваіх службовых (працоўных) абавязкаў, а таксама здзяйсненне названых дзеянняў ад імя або ў інтарэсах юрыдычнай асобы, у тым ліку замежнай.

У Законе «Аб барацьбе з карупцыяй» у новай рэдакцыі рэалізаваны асноўныя заканадаўчыя мерапрыемствы, прадугледжаныя даручэннямі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь аб супрацьдзеянні карупцыі.

Напрыклад, Закон змяшчае падставы адмовы ў прызначэнні на пасады кіруючых работнікаў, прыёме на дзяржаўную службу асоб, якія ўчынілі злачынствы, а таксама звольненых па дыскрэдытуючых падставах.

Кіраўнік дзяржавы паставіў задачу забяспечыць чысціню кіраўнічага апарату, на кіруючыя пасады ў дзяржаўныя органы і іншыя арганізацыі прызначаць асоб, якія не скампраметавалі сябе ўчыненнем злачынстваў ці іншых дыскрэдытуючых дзеянняў.

Законам прадугледжана забарона на прыём на дзяржаўную службу асоб, якія ўчынілі цяжкія або асабліва цяжкія злачынствы супраць інтарэсаў службы або спалучаныя з выкарыстаннем службовай асобай сваіх службовых паўнамоцтваў. Гэтая забарона не мае тэрміну дзеяння і цалкам выключае прыём на дзяржаўную службу асоб, якія ўчынілі дзеі названай катэгорыі.

Падставы адмовы ў прызначэнні на кіруючыя пасады асоб, раней звольненых па дыскрэдытуючых падставах, у Законе выкладзены ў адпаведнасці з аналагічнымі палажэннямі Дэкрэта Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 15 снежня 2014 г. № 5 «Аб узмацненні патрабаванняў да кіруючых кадраў і работнікаў арганізацый».

Закон таксама прадугледжвае абмежаванне права службовых асоб, якія ўчынілі злачынствы, на пенсійнае забеспячэнне.

Такія наступствы могуць мець месца толькі ў выпадку здзяйснення ў перыяд праходжання дзяржаўнай або ваеннай службы цяжкіх або асабліва цяжкіх злачынстваў супраць інтарэсаў службы альбо спалучаных з выкарыстаннем службовай асобай сваіх службовых паўнамоцтваў.

Паколькі дзяржаўныя служачыя і вайскоўцы маюць розны прававы статус і для іх устаноўлены розныя ўмовы і нормы пенсійнага забеспячэння, Законам прадугледжаны розны механізм абмежавання права на пенсійнае забеспячэнне ў выпадках здзяйснення злачынстваў названай катэгорыі:

– для дзяржаўных служачых – пазбаўленне права на пенсійнае забеспячэнне ў адпаведнасці з Законам Рэспублікі Беларусь «Аб дзяржаўнай службе ў Рэспубліцы Беларусь» і прызначэнне пенсіі толькі па ўзросце;

– для вайскоўцаў і служачых ваенізаваных арганізацый – пры вылічэнні пенсій за выслугу гадоў аклад па воінскім (спецыяльным) званні ўлічваецца па воінскім (спецыяльным) званні «радавы».

Названыя нормы павінны спрыяць папярэджанні здзяйснення карупцыйных і іншых злачынстваў службовымі асобамі, якія з'яўляюцца дзяржаўнымі службоўцамі, вайскоўцамі або праходзяць службу ў ваенізаваных арганізацыях. Адным з найбольш значных стымулаў праходжання названых відаў службы з'яўляецца права на атрыманне больш высокага памеру пенсіі, чым пенсія па ўзросце.

Законам устаноўлены механізм канфіскацыі ў парадку іскавай вытворчасці маёмасці, паходжанне якой службовая асоба, якая займае адказнае становішча або паступіла на дзяржаўную службу шляхам абрання, не можа патлумачыць. Такі пазоў можа быць заяўлены толькі ў выпадках відавочнага перавышэння расходаў над даходамі, якое сведчыць аб набыцці маёмасці ў выніку злоўжывання службовымі паўнамоцтвамі.

У Законе прадугледжаны абавязак кіраўнікоў дзяржаўных органаў, іншых арганізацый прыцягваць асоб, якія ўчынілі правапарушэнні, ствараючыя умовы для карупцыі, або карупцыйныя правапарушэнні, а таксама парушылі абмежаванні, прадугледжаныя гэтым Законам, да дысцыплінарнай адказнасці ў парадку, устаноўленым заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь. Названыя правапарушэнні з'яўляюцца дысцыплінарнымі правінамі, за якія наймальнік павінен прымяніць да працаўніка меры дысцыплінарнага спагнання, прадугледжаныя Працоўным кодэксам.

Пры рэалізацыі норм Закона чакаецца ўзмацненне папераджальнай функцыі ў дзейнасці праваахоўных і іншых дзяржаўных органаў. Змены ў заканадаўства маюць мэту зрабіць здзяйсненне злачынстваў нявыгадным, на што, у прыватнасці, накіраваны нормы аб абмежаванні права на пенсійнае забеспячэнне. Пашырэнне звестак аб даходах і маёмасці, якія падлягаюць дэклараванню службовымі асобамі, дазволяць зрабіць маёмаснае становішча чыноўнікаў больш «празрыстым». Таксама праваахоўныя органы атрымаюць дадатковыя магчымасці процідзеяння незаконнаму ўзбагачэнню службовых асоб.

Узмацненне мер адказнасці за здзяйсненне карупцыйных злачынстваў будзе спрыяць далейшаму ўдасканаленню прававога грамадства.

Барацьба з карупцыяй патрабуе комплекснага падыходу, неабходна выхоўваць кадравы рэзерв, праводзіць адпаведную прафілактычную працу ў працоўных калектывах.

Міністэрствам юстыцыі Рэспублікі Беларусь, галоўнымі ўпраўленнямі юстыцыі аблвыканкомаў і тэрытарыяльнымі органамі прымусовага выканання праводзіцца мэтанакіраваная, скаардынаваная работа па папярэджанні, выяўленні, спыненні правапарушэнняў, якія ствараюць умовы для карупцыі, і карупцыйных правапарушэнняў, ліквідацыі іх наступстваў.

Метадычную, аналітычную і кантралюючую ролю ў справе прафілактыкі карупцыі выконвае камісія Міністэрства юстыцыі па супрацьдзеянні карупцыі і адпаведная камісія галоўнага ўпраўлення юстыцыі Віцебскага аблвыканкома.

Камісія забяспечвае працу па паказаным кірунку на неабходным узроўні ў адпаведнасці з нарматыўнымі прававымі актамі, якія рэгулююць дадзеную сферу дзейнасці, і пастаянна ўдасканальвае метады яе ажыццяўлення.

Важныя задачы ў супрацьдзеянні карупцыйным правапарушэнням у сістэме органаў прымусовага выканання выконвае распрацаваная сістэма матывацыі судовых выканаўцаў, а таксама кадравая палітыка, якая ажыццяўляецца Міністэрствам юстыцыі, галоўнымі ўпраўленнямі юстыцыі аблвыканкомаў, тэрытарыяльнымі органамі прымусовага выканання і дазваляе фарміраваць штат работнікаў, якія валодаюць устойлівай антыкарупцыйнай свядомасцю і адпаведнымі прафесійнымі, дзелавымі і маральнымі якасцямі.

Інструментамі ў вырашэнні гэтай задачы з'яўляюцца праверкі дэкларацый аб даходах і маёмасці дзяржаўных служачых і членаў іх сем'яў, конкурсныя працэдуры адбору кадраў, фарміраванне кадравых рэзерваў, правядзенне экзаменаў для асоб, якія упершыню паступаюць на дзяржаўную службу, замацаванне ў нарматыўных дакументах крытэрыяў, якім павінны адпавядаць кандыдаты на пасады, выкарыстанне інстытута настаўніцтва і інш.

З мэтай кантролю за дакладнасцю інфармацыі, указанай у дэкларацыях дзяржаўных служачых, кадравымі службамі Міністэрства юстыцыі, галоўных упраўленняў юстыцыі аблвыканкомаў праводзяцца праверкі звестак з накіраваннем запытаў у адпаведныя органы і арганізацыі.

У Міністэрстве юстыцыі распрацаваны і зацверджаны пералік напрамкаў дзейнасці, якія могуць несці карупцыйныя рызыкі. З улікам гэтага пераліку арганізавана і праводзіцца адпаведная работа ў тэрытарыяльных органах прымусовага выканання, накіраваная на прадухіленне карупцыйных правапарушэнняў.

На сістэматычнай аснове праводзяцца апытанні і анкетаванне грамадзян, у тым ліку і па пытаннях процідзеяння карупцыі.

У цэлым, у органах юстыцыі праводзіцца планамерная праца, накіраваная на супрацьдзеянне карупцыі.

Заканадаўства па супрацьдзеянні карупцыі:

1.       Закон Рэспублікі Беларусь ад 15 ліпеня 2015 года «Аб барацьбе з карупцыяй».

2.       Закон Рэспублікі Беларусь ад 1 чэрвеня 2022 года № 175-З «Аб дзяржаўнай службе».